Elektrik enerjisi günlük hayatımızın vazgeçilmez bir olgusu haline geldi. Elektrik enerjisinin bu kadar yaygınlaşması ile beraber istemediğimiz kazalar ne yazık ki olabilmekte. Günümüzde çıkan yangınların yaklaşık olarak dörte biri ne yazık elektrik kaynaklıdır. Gerekli önlemler ve tedbirler alınmadığında ise bu ihtimal çok yüksek olacaktır. Bundan dolayı elektrik sistemlerindeki güvenlik önlemleri alınmaktadır. Bu güvenlik önlemleri öncelikle çalışan ve ekipmanın güvenliğini sağlamak amaçlıdır.
Elektrik tesislerinden olşabilecek sorunları en aza indirmek için çeşitli tedbirler ve önlemler olmakla beraber bunların en başında topraklama sistemi ve kaçak akım rölesidir. İki uygulama da elektrik sistemleri için çok önemli olup amaçları sistemin düzgün çalışmasına yardımcı olmak denetlemek ve arıza durumunda insan ve ekipman güvenliğinin sağlamasıdır.
Günümüzün her anında kullanmak mecburiyetinde olduğumuz, hayatımızı kolaylaştıran elektrik enerjisi gerekli güvenlik tedbirleri alınmadığında ise insan sağlığı için ciddi tehlikeler oluşturabilmektedir. Elektrik tesisatındaki kaçak akımın insan üzerinde ciddi yaralanmalara hatta ölümlere yol açabilir. Elektrik akımın vücutta temas edip girdiği ve çıktığı noktalarda derin dokularda yanıklar oluşturabilmektedir.
Elektrik çarpmasında oluşacak yaralanmalar 3 ana faktöre bağlıdır. Bunlar;
Bu 3 ana faktörün yanında 5 yan fökterler vardır. Bunlar;
EN60947-1 standardına göre insanlarda hayati tehlike oluşturacak akımın eşik değeri 30mA’dir. Elektrik şokuna maruz kalan kişi üstünden geçen akım miktarına bağlı olarak değişik şekillerde etkilenir. 110V ve 60Hz değerinde bir alternatif akımın 1 saniye süreyle vücuda elden girip ayaktan çıkması sonucunda oluşacak etkiler aşağıdaki gibidir.
İnsan sağlığını için 30mA üzerinde elektrik akımının ciddi sıkıntılar oluşturabileceği aşikardır. Bundan dolayı insan sağlığını koruma amaçlı olarak 30mA kaçak akım koruma rölesi kullanılması gereklidir.
Kaçak akım rölesi elektrik tesisatında herhangi bir elektrik kaçağına karşı tedbir alma amaçlı olarak sisteme konulan insan ve ekipman güvenliğini sağlayan bir devre elemanıdır. Bu devre elemanı fazdan geçen akımlar ile ile nötrden çıkan akımların arasında fark olursa sistemin kapanmasını sağlar. Elektrik devresinde bulunan ve kaçak akıma karşı devreye konulan bu eleman sistemdeki kaçak akım değerinin belli bir değere geldiğinde sistemi açmasıyla oluşabilecek herhangi bir kazanın önüne geçmiş olur.
Kaçak akım koruma röleleri çalışma hassasiyetine göre 30mA ve 300mA olmak üzere iki tiptir. 30mA kaçak akım koruma rölesi insan hayatını korurken; 300mA olan röle ise tesiste meydana gelebilecek olası bir yangın ihtimaline karşı kullanılmaktadır.
Kaçak akım rölesinin çalışma prensibi faz akımı ile nötr akımı arasındaki akım farkına bağlı olarak çalışan manyetik bir devre elemanıdır. Kaçak akım rölesinin içindeki toroidal ölçüm transformatöründen geçen faz ve nötr akımları birbirine eşit ise herhangi bir manyetik alan oluşmaz ve bu durumda sistem çalışmasına devam eder. Fakat faz ve nötr arasındaki farklar toroidal akım transformatürünün içinden geçerek oluşturacağı manyetik alan ile sistemi anahtarlama yaparak elektrik enerjisini keser. Bu şekilde insan sağlığına zarar verme riski olan tesisatlarda kaçak akım riski önlenmiş olur.
Ayrıca cihazın çalışıp çalışmadığını görebilmek için üzerinde test butonu bulunmaktadır. Bu butonun amacı devreye bağlı olan cihazın herhangi bir kaçak durumda devreyi açıp açmayacağını kontrol etmek amaçlıdır. İnsan sağlığını korumak için kullanılan 30mA değerinde kaçak akım rölesi, faz ile nötr arasındaki akım farkının 30mA üzerine çıkması ile sistemi kapatır.
Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği 18. maddede elektrik tesisat giriş bölümünde yangından korunma amaçlı 300mA kaçak akım koruma rölesi kullanılması, tali dağıtım hatlarında ise insanların güvenliğin sağlamak amacıyla 30 mA değerinde kaçak akım koruma şalteri ile birlikte termik manyetik şalter veya otomatik sigortaların konulması gerekli olup; bütün koruma elemanları seçicilik sağlaması yer almaktadır.
Kaçak akım koruma rölesinin kullanımında dikkat edilmesi gereken hususlar Elektrik Tesislerinde Topraklamalar yönetmeliğinde söz edilmektedir.
İşçi Sağlığı ve işçi güvenliği tüzüğünün 315. maddesinde elektrik kaçağımı belli bir seviye üstüne çıkmasını engelleyen, topraklı cihazlarda topraklama da bir sıkıntı olduğunda devreyi açması için kaçak akım koruma rölesi konulması uygun görülmüştür.
Evlerde ve işletmelerde kullanılmak mecburiyetinde olan kaçak akım röleleri; tesisattaki yanlış bağlantılar sonucunda nötr hattının yanlış kullanımı ile sürekli sistemi açmaktadır. Burada bina sahibi sorunu irdeleyip çözmek yerine ne yazık ki kaçak akım rölesini iptal etme gibi bir hataya düşmektedirler. Bu durum hem can hem mal için için çok tehlikelidir.
İşletmelerin kaçak akım röleleri ile ilgili problemlerinde sorunların tespit edilmesi ve çözümlenmesi gerekmektedir. Akımı topraktan ileterek ileterek olası sorunların önüne geçilmesi hedeflenmiştir. Kaçak akım rölelerini by pass etmek sounun çözümü değil daha büyük sorunların başlangıcının olacağının bilinmesi gerekmektedir. Bu kapsamda kaçak akım konusunda problemi olan firmaların konusunda uzman firmalardan teknik destek alarak sorunlarına profesyonel ve kalıcı çözüm getirmeleri işletmelerin güvenliği için gereklidir.